Fifty Years Later

आज पन्नास वर्षांनी

तू निघालास तेव्हा काळोखाचं राज्य होतं
सूर्यफुलांनी पाठ फिरविली होती
मळवाटेने जायचे नाकारलेस तेव्हा
खाचखळग्यांनी तुझे स्वागत केले.

ठेचाळलास रक्ताळलास कधी निर्भर्त्सना सहानलीस
तरीही तू पुढेच चाललास
पाठीमागे
उधाणलेला समुद्र.

तुइऱ्या आवाजात आवाज मिळविणाऱ्या बेफाम लाटा
तुला झेलनाऱ्या, कुरवाळणाऱ्या,
अशाही लाटा आल्या: तुला गिळू गिळू म्हणणाऱ्या
पण तू तर त्यांनाच गिळलंस.

तू झालास परिस्थितीवर स्वार
आणि घडविलास नवा इतिहास
तू झालास मूक समाजाचा नायक
आणि जागा केलास उभा बहिष्कृत भारत.
तू फुंकलेस रणशिंग अगाध ज्ञानाच्या बळावर
तू तोडल्यास गुलामांच्या पायातल्या बेड्या
आणि केलेस उभे त्याना चवदार तळ्याच्या काठावर
युद्धात जवानांना उभे करावे तसे.

तुझे शब्द असे की
काठ्यांच्या संगिनी व्हाव्यात
तुझा संघर्ष असा की
महाकाव्ये तुझा पायाजवळ गळून पाडावीत.
ओरबाडलास भूतकाळ, शिलगावलीस मने
मुक्त केलीस हिसकावलेली शस्त्रं अन पुकारलेस युद्ध.

तुइऱ्या डरकाळीने हादरलं आकाश: डचमळली पृथ्वी
आणि बघता बघता चवदार तळ्याला आग लागली.
आज पन्नास वर्षांनी अनुभवतोय
सूर्यफुले तुझा ध्यास घेतायत
बिगूल प्रतिक्षा करतोय
चवदार तळ्याच पाणी: तेही आता थंड झालंय

आणि तू, तू पेटवतोयस मला
आता समुद्राला आग आपणच लावली पाहिजे.

Fifty Years Later

You set off in stark darkness
the sunflowers had turned a blind eye
pits and stones greeted you
when the steep path was rejected.

You stumbled, bled, were looked down upon
yet went forward.
Behind
there was a stormy sea.

Wild waves, speaking in your voice
caressing, offering shelter.
Other waves swell, striving to swallow you
but you swallowed them up.

You rode these circumstances
to be a new history-maker
to be the hero of dumb folk
shaking and waking outcast India.

Blew war-trumpets with the power of your brain
shattered the fetters
made the slaves stand on the Chavdar Tank
like warriors standing on the battlefield.

Your words turned
sticks into bullets
your struggle made
the epics fall at your feet
scratched out the past, lit up the minds
freeing arms and waging a war
your roar shook the sky; disrupted the earth
and Oh! Chavdar Tank caught fire.

Fifty years later I feel
the sunflowers yearning for you
the trumpet waiting for you
the Chavdar-water has cooled now
and still, you set me alight me.
Now I ought to set the sea ablaze.

स्त्री

भरपूर दुपारी संस्कृतीच्या ठेकेदारांनी
चौकाचौकात तुझी जेव्हा नग्न मिरवणूक काढली
पायाच्या टाचेपर्यंत सकच्छ नेसणाऱ्या तुइऱ्या बहिणींना
मिटक्या मारत पहाण्याची पर्वणी मिळाली

तुइऱ्या रक्तात जागे झालेले लाख लाख ज्वालामुखी
जाळू पहात होते युगायुगांचे जाहीरनामे
जमिनीला ठोकारणारी तुझी नजर
धिक्कारत होती इथली परंपरागत गांडूगिरी
हे भूलेभाटके लोक बिन डोक्यांचें, लोखंडलेल्या मेंदूचे
त्यांच्याकडून तू काही अपेक्षू नकोस
कारण –
त्यांचे ब्रेनवॊशिंगं करायला अजून कोणी जन्मलेच नाही.

Female

When the morality-mongers
arranged your nude parade in the marketplaces
in broad daylight
the head-to-foot-wrapped
sisters of yours
had the golden chance of enjoying your nudity.

The million volcanoes in your blood
wished to set ablaze
the age-long manifestoes.
The earth-shattering gaze of yours
condemned the traditional impotency
of this land.

These are wayward, headless
and brain-rusted people.
Don’t expect a whit from them
because
for their brainwashing
nobody is yet born.

पाणी प्यायची सुट्टी

असंच कुठल्याशा विचारानं आईला झपाटलं
माझं नाव शाळेच्या पटावर नोंदवलं गेलं.
जिल्हा लोकल बोर्डांची शाळा
तिने उदार अंतःकरणाने माझं स्वागत केलं
आणि केला बहाल
पाच बाय पाचचा राखीव कोपरा.

पुढे मोडक्या पडक्या शाळेचा जिर्णोद्धार ठरला
एका गावकऱ्याच्या पडवीत
भरू लागली शाळा
अंग आखडून कोपऱ्यात बसणाऱ्या मला
त्या दिवशी पडवीनेही
कोपरा दान दिला.

इतरांबरोबर आम्ही कोपरावादी मुले
म्हणत होते कविता
कंठशोष होईपर्यंत:
अजाण आम्ही तुझी लेकरे … तू सर्वांचा पिता
घशाला कोरडा पडली
कविता म्हणता म्हणता
‘प्यायला पाणी’ गुरुजींकडे मी मागणी केली.

गुरुजींची अन माझी एकदम नजर
उंबरठ्यावर उभ्या असलेल्या
घराच्या कारभारणीकडं गेली
तिच्या डोळ्यातील विंचवाच्या फणकाऱ्याने
गुरुजी गर्भगळीत झाले

त्याचवेळी गुरुजींना आयडिया सुचली
पाणी पिण्याची सुट्टी त्यांनी जाहीर केली.
बांध फोडताच पाण्यानं धावावं
तशी आम्ही मुले कारभारणीच्या उंबरठ्याकडे झेपावलो
‘अं… हं… आपापल्या घरी’
पुन्हा एकदा मास्तर गरजले.

पायात गोळे भरल्यागत मी घरी आलो
साथीला होतेच
तिचे लाल लाल डोळे… गुरुजींचे अं… हं…
नंतर बोर्डाने एक टुमदार शाळा बांधली
बाजूला पाणवठा… माणसासाठी आणि गुरासाठीही
मास्तर बदलते… शाळेचे रंगरूपही

पाणी पिण्याची सुट्टी –
ती मात्र अजून चालू
कोपऱ्यात बसून शिकलेल्यांच्या चिल्यापिल्यांना
घरीच जावे लागते: पाणी प्यायला.
केवळ बाजूचा पाणवठा बाटू नये म्हणून
केवळ बाजूचा पाणवठा बाटू नये म्हणून.

Drinking Recess

Some thought, by chance, haunted my mother.
My name found its birth in the school register.
The district local board school
welcomed me with generosity
by allotting me
a five by five reserved corner
to my huddled-up self.

Later, the dilapidated school saw its rebirth
and it got shifted to a villager’s verandah.
The verandah too donated a corner to my huddled-up self.

With the rest, we cornered ones
would recite poems
till our throats went dry.
‘We are thy innocent children
Thou art our father!’

‘Sir, I want water,’ I demanded
Mine and my teacher’s eyes caught the landlady’s glare
Standing on the threshold
The sting in her eyes
made the teacher horrified.

Right then, the teacher had an idea in a flash
and declared a recess for drinking water.
We children sprang up toward the threshold
‘Not here, not here, go home and drink water,’
roared the teacher.

With heavy feet, I went home.
With me
were her red eyes and the teacher’s refusal.

Later, the board built a pretty school
with a reservoir for humans and animals too.
With the school the teacher too was replaced but
the drinking recess still continues.
Those kids with a reserved corner
have to proceed home: for drinks.
For the fear of the reservoir being polluted… being polluted.

घेऊन जा

आलीच आहेस तर अशी रिकामी जाऊ नकोस
पाहिजे तर थोडंसं दुःख उसनं घेऊन जा
तुझे जीवन अळणी झालेच असेल
तर माइया डोळ्यातील मिठागर घेऊन जा

तू अशी नैरासलीस की मी खिन्नावतो
सामोरलेल्या रणरणत्या निखायाने भाजून निघतो
मी तरी काय करू? देण्यासारखे काहीच नाही
जन्मलो तेव्हाच नसलेपणाचे वरदान घेऊन आलो

अशी जाऊ नकोस. पाहिजे तर फणा उगारून रहा
कोंडाळलेल्या जीवनावर प्रहार करत रहा.

Keep Striking

You have come at last
don’t go away empty-handed
you can borrow a bit of grief
if you want.
Take away the salt-store from my eyes
if your life has become saltless.

I grow sad too
when you grow nervous
I get scorched in the red-hot embers
my birth has brought me
a boon of nothingness.
What shall I do?
I have nothing worth giving.

Don’t go empty-handed
raise your head if you like
and keep striking my darkened life.

How the Dalit Panthers Planned to Burn Holy Books by J. V. Pawar